тєη∂єятυяк:

Coðrafi Konumu

Ýlin Yüzölçümü: 5.035,51 km² (503.551 ha)
Ýlin Koordinatlarý
Enlem: 41º36’13” kuzey, 40º45’24” güney
Boylam: 43º29’17” doðu, 42º25’43” batý
Ýlin Nüfusu: 117.000
Ýlçeleri: Çýldýr,Damal,Göle,Hanak,Posof
Önemli Daðlarý:Allahuekber Dað'ý-Kabak Tepe (3055 m.),Keldaðý (3033 m.),Ilgar Daðý (2918 m), Cin Daðý (2957 m), Kýsýr Daðý (3197 m), Uðurlu Dað (2765 m), Gözedað Daðý (3167 m), Ahaþen Daðý (2812m)
Önemli Akarsular: Kura Nehri, Posof Çayý,Çýldýr Karaçay
Önemli Gölleri: Çýldýr Gölü, Aktaþ Gölü, Armutveren Gölü, Alabalýk Gölü
Önemli Ovalarý: Ardahan Ovasý, Göle Ovasý
Önemli Havzalar: Ardahan Havzasý (Hanak ve Damal Ýlçelerini içine alan Meþe Ardahan Havzasý dahil), Göle Havzasý, Posof Havzasý, Çýldýr Havzasý

Ardahan

Ardahan Ýli, Türkiye'nin en çok göç veren illerinden biridir. Ýlin baþlýca gelir kaynaðý tarým,arýcýlýk ve hayvancýlýktýr. Ýki tane sýnýr kapýsý vardýr: Gürcistan'ýn Samshe-Javaketi Distriktine, Posof-Türkgözü (açýk) ve de Çýldýr-Aktaþ (kapalý).
Doða açýsýndan eþsiz güzeliklere sahip olup yýlýn büyük kýsmýný kar altýnda geçirir. Eðitim seviyesi oldukça yüksek olan il, Kars Kafkas Üniversitesi bünyesindeki bir meslek yüksek okulunu barýndýrmaktadýr.
Ýl'in baþlýca halký Yerli Türkler, Terekeme Türkleri, Kýpçak Türkleri ve Türkmenlerdir. Ýlin en geliþmiþ ilçesi ve eðitim seviyesi en yüksek ilçesi Posof'tur. Ama nüfus olarak en büyük ilçesi Göle'dir.

Ýlçeleri

Çýldýr=Zurzuna
Damal=Petereke
Göle=Merdinik
Hanak=Haçrek
Posof=Poskhev

Tarih


Ýslamiyet Öncesi Dönem

Erem Baðlarý, Ardahan þehrinin bulunduðualanlara denmektedir. Ardahan þehri, ilk çaðtarihinden bu yana, yukarý Kür denilen, bu bölgenin tam ortasýnda yer almasý, bölgede var olan civar yerleþim birimlerini de baðrýnda toplamýþtýr. Kars, Çýldýr, Göle, Oltu, Hanak, Posof, Ahýska, Ýrevan ve Batýya yönelince, Artvin, Yusufeli, Ardanuç, Þavþat ve Borçka ilçelerini bir çember gibi etrafýna toplamýþtýr. Dolayýsýyla bu bölgeye diðer bir adýyla Livane bölgesi denilmiþtir. Aras, Kür ve Çoruh boylarý. Bu yerleþim birimini tarih sahnesinde yer olan olaylara göre ele alýndýðýnda, yörenin tarihi yapýsý M.Ö. 3000’li yýllarda bazý yerleþim alanlarý olduðu belirlenmesine karþýn, bunlarýn kimliðine iliþkin bir bilgiye ulaþýlamamýþtýr. Bazý bulgulara dayanýlarak yukarý Kür yöresinde M.Ö. 10.000- 8.000 yýllara denk düþen, yani, Cilalý Taþ Devrinde insanlarýn yaþamasý demek Ardahan þehrinin de ayný dönemde yerleþim yeri olabileceðini gündeme getirir.

Ancak, yapýlan kazýlar sonucu bulunan ve M.Ö. 4.000 - 3.000 yýllarýna ait olduðu saptanan bakýr baltalar, dahasý, M.Ö. 3.000 - 2.000 yýllarýna ait olduðu saptanan tunç baltalar ve baþka bazý kullanýlmýþ aletlerden yola çýkýlarak bu dönemlerde, yani günümüz itibariyle yaklaþýk 5.000-6000 yýllýk bir geçmiþi olduðu düþüncesi aðýrlýk kazanmaktadýr.
1930 yýlýnda Þavþat’ýn Merya köyü ile 1955 yýlýnda Yusufeli’nin Niðzifan köyünde bulunan bazý baltalarýn, 1936 yýlýnda Posof’taki Mere Kalesi'nde bulunan Hurrilerden kalma baltalarla ayný döneme ait olduðu saptanmýþtýr. Buna baðlý olarak da, bu bölgeye saptanabilen ilk olarak gelip yerleþenlerin (M.Ö. 2000’ler) Hurriler olduðu anlaþýlmaktadýr.
Daha sonra yöreyi Urartular ele geçirir. Çýldýr Gölü'nün güney batýsýndaki Taþköprü Köyü yakýnýndaki kayalýkta, Urartu kralý 2. Serdur’un M.Ö. 753-735 yýllarýnda kazdýrdýðý fetih yazýsýný bulunmaktadýr.
Bu yöreye Türk boylarý ilk kez, Kýpçaklarýn atasý sayýlan, Kimmerlerin (M.Ö. 720) gelmesiyle baþlamýþtýr. Daha sonralarý Ýskitlerin geldiði görülüyor. Ýskitler bu yörede 500 yýl hüküm sürmüþler. Geliþ tarihleri M.Ö 680 olarak bilinmektedir.
 
Ýskit topraklarý


M.S. 628 yýlýnda Hazar Türklerinin Hazar bölgesinden göçerek üç kol üzerine daðýldýklarý ve bir kolunu da Kafkaslara yürüyerek, bu yöreyi ele geçirdikleri kaynaklarda yer almakta. Hazar boylarýndan göçüp gelen bu göçleri oluþturan insanlara Arda Türk'leri denmektedir.
3. ve 4. yüz yýllarda yörede Hýristiyanlýk yayýlmaya baþladý. 415 yýlýnda ise Batýdan gelen Bizans egemenliði yöreyi ele geçirdi.

Ýslamiyet Dönemi

Halife Osman döneminde (646) ise Arap Ýslam egemenliðine girdi. Bütün bu yüz yýl boyunca Ýslam güçleriyle Bizans arasýnda sürekli el deðiþtiren bu yöre, Ýlhanlýlarýn, Kýpçaklarýn ve daha nice gruplarýn gelip yerleþmelerine karþý koyamamýþtýr.

Selçuklular Dönemi

Selçuklu Sultaný Alparslan'ýn 1064 tarihinde Ani þehrinin egemenliðini eline geçirmesiyle Daniþmentli Ahmet adýyla bilinen komutanýn emrindeki Selçuklu ordusuyla Þavþat üzerinden Arsiyan Daðý'ný geçerek 1080'de bölgeyi ele geçirmiþtir.
Selçuklular bu yörede uzun zaman varlýklarýný gösterememiþler. Zayýflayan Selçuklu ordularýný elinden yöreyi Ýlhanlýlar eline geçmiþtir. Ýlhanlýlar zamanýnda Ortodoks olan Kýpçak Türkleri bölgenin yarý baðýmsýz hakimi olmuþlardýr.
13. yüzyýlda Moðol ve Ýlhanlý egemenliði görülürken yöre, daha sonra Cengizlilerin elinde kalmýþ. 1414 yýllarýnda olsa gerekir.

Akkoyunlular-Karakoyunlular Dönemi

Kars ile birlikte bu yöre Akkoyunlularýn iþgaline uðramýþ. Ardahan yöresinde adý bilinen Atabekler, Akkoyunlu'larýn emrinde kalmýþlar. Daha sonra, Karakoyunlu'larýn emrinde kalan yöre, Þehzade Selim’in (1.Selim) Trabzon sancakbeyi olduðu dönemde (1481-1512) Osmanlýlara baðlandý. Yöre Bu dönemde, Birkaç kez Safavi, birkaç kere de Gürcü denetiminde kaldý. 1551 yýlýnda Erzurum Beylerbeyi Ýskender paþa tarafýndan kesin olarak Osmanlý topraklarýna katýldý.

Osmanlýlar Dönemi

Daha sonra Lala Mustafa Paþa'nýn emri üzerine Ardahan Sancak Beyi Abdurrahman Bey kendi kuvvetleriyle Ilgar Daðý'ný aþýp, 9 Aðustos 1578'de tüm Posof deresini ve Ahýska havalisini ele geçirmiþtir. Böylece bu yöre tümüyle Osmanlý Devleti’ne baðlanmýþtýr. Erzurum Beylerbeyi Lala Mustafa Paþa 1578 yýlý Aðustos ayýnda Ahýska merkez olmak üzere Çýldýr Eyaletini kurarak Ardahan, Göle, Hanak, Posof gibi yerleþim alanlarýn buraya baðladý.
1876-1877 Osmanlý-Rus savaþý sonunda savaþ tazminatý olarak 13 Temmuz 1878 Berlin Antlaþmasý'yla Ruslara býrakýlan Ardahan 1918 Brest-Litowsk Antlaþmasýyla yeniden Türkiye topraklarýna katýlmýþ ise de 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi ile Türk ordusunun çekilmesi sonucu, Ermeni ve Gürcü'lerin kontrolüne geçmiþtir.

Milli Mücadele Dönemi

 
Musa Kazým Karabekir Paþa


Ardahan, uzun zamandan beri beklediði kurtuluþ ve þanlý bayraðý­mýza kavuþma hülyasýný 23 Þubat 1921 günü gerçekleþtirdi. Gürcü bir­liklerinin þehri boþaltmasýnýn ardýn­dan, öðleden sonra Yüzbaþý Osman Bey'in komutasýndaki Türk birlikleri þehre girdi. Halkýn içten karþýlamasý, Allah'a yapýlan þükürler, kesilen kurbanlar çok güzel bir havayý aksettiriyordu. Ardahan'a Türk Bayraðý çekildi. TBMM, Doðu Cephesi Komutaný Kazým Karabekir Pa­þa'ya bir teþekkür telgrafý çekti. Fevzi Paþa da Kazým Karabekir Paþa'ya çektiði telgrafta "Ardahan ve Artvin 'i kurtaran Þark Ordumuzun kahraman komutanlarým ve askerlerini tebrik ederim" diyordu.24 Þubat 1921'de Ardahan Livasý adýna Hamþioðlu Celal ve Ýsa, ileri gelenlerden Mehmet Ali ve Karaman imzalarýný taþýyan bir telgraf Kâzým Paþa'ya teþekkür olarak gönderildi. Ayný mealde bir telg­raf da TBMM'ne gönderildi.
Þark Cephesi Komutaný Kâzým Karabekir Paþa 24-26 Ekim tarihleri arasýnda Ardahan'ý ziyaret et­miþ, beraberindeki heyete Ermeni ve Rus'larýn burada yaptýklarý kýyýmlarý anlatmýþtýr.

Cumhuriyet Dönemi

Cumhuriyet'in ilanýndan sonra il olan Ardahan, 1926 yýlýnda ilçe yapýlarak, tam 66 yýl Kars iline baðlý bir ilçe olarak yer aldý. 27 Mayýs 1992 ta­rih ve 3806 sayýlý kanun ile tekrar 1921'deki gibi bir Ýl haline getirildi. Ardahan'ýn Bakanlar Kurulu Kararýyla il yapýldýðý 3806 sayýlý kanunun 1. Maddesi þöyledir:
Madde 1: Kars iline baðlý Ardahan ilçe merkezi olmak ve ekli (13) sayýlý listede adlarý yazýlý ilçe, bucak, kasaba ve köyler baðlanmak suretiyle Ardahan adý ile "il" kurulmuþtur

Kültür


Ardahan Türk Mutfaðý

Ardahan yöresinde yapýlan meþhur mutfak ürünleri;
Khinkal
Kuymak
Biþi
Kete
Kelecoþ
Fetir
Yoðurt Çorbasý
Kaþar

Festival ve Þölenler

Bal Festivali= Ardahan(Merkez)
Aþýklar ve Türkü Þöleni= Posof
Atatürkün Ýzinde Gölgesinde Damal Müzik Festivali= Damal
Kaþar Festivali= Göle
Göl Festivali= Çýldýr
Kar ve Buz Festivali= Ardahan(Merkez)/Çýldýr
Aþýk Zülali Yayla Yayýk Yayma Þöleni= Aþýkzülali Köyü/Posof
Bülbülen Yayla Festivali= Ardahan(Merkez)
Hasköy Yayla Þöleni= Hasköy/Ardahan
B. Eminbey (Cilvana) Seyraný/Posof
Turistik Yerler


Doðal Mekanlar

Çýldýr Gölü (Çýldýr)
Armutveren Gölü (Posof)
Alabalýk Gölü (Posof)
Hurgeþen Gölü (Posof)
Duður Yaylasý (Posof)
Tikas Gölü (Posof)
Bülbülen Yaylasý (Ardahan)
Urama Yaylasý (Posof)
Yeniköy Þelalesi (Posof)
Kanlý Göl (Posof)
Süngülü Maðaralarý (Posof)
Atatürkün Sulieti (Damal)
Akçakale (Çýldýr)
Suskap Yaylasý (Posof)
Ayaz Göl (Posof)

Kale ve Surlar

Ardahan Kalesi (Ardahan)
Savaþýr Kalesi (Posof)
Þeytan Kalesi (Çýldýr)
Mere Kalesi (Posof)
Cak Kalesi (Posof)
Kazan Kale (Ardahan)
Kinzi Kalesi (Ardahan)
Kalecik Kalesi (Göle)
Kol Kalesi (Posof)
Ur Kalesi (Ardahan)
Sevimli Kalesi (Hanak)
Kurt Kale (Çýldýr)
Kýrnav Kalesi (Hanak)
Ölçek Kalesi (Ardahan)

Cami ve Mescitler

Yanýk Cami (Ardahan)
Posof Merkez Cami (Posof)
Türkgözü Köyü Cami (Posof)
Müderris Ýbrahim Efendi Cami (Ardahan)
Derviþ Bey Cami (Ardahan)
Mevlid Efendi Cami (Ardahan)
Ölçek Köyü Cami (Ardahan)
Dedeþen Köyü Cami (Göle)
Gönülaçan Köyü Cami (Posof)
Baykent Köyü Cami (Posof)
Aþýkþenlik Cami (Çýldýr)
dedeþen köyü cami
Etnik Yapýsý

Ardahan ilinin tahminen % 85'ini çeþitli Türk boylarý oluþturmaktadýr. Geri kalan %15'lik bölümünü ise Kürt'ler, Zaza'lar, Malakan'lar, Çingene'ler (yerli halk arasýnda Mutruf'lar) ve Tatlar oluþturmaktadýr. Ýlde ayrýca Gürcü, Lezgi, Laz, Acar asýllý Kafkas göçmeni Türkleþmiþ aileler de vardýr. Azeri'ler, Terekeme'ler, Yerli Türkler, Kýpçak Türkleri ve Türkmenler de bulunmaktadýr. Ýldeki Terekemeler büyük bir çoðunlukla Çýldýr ilçesinde, Kýpçak Türkleri Posof'un tamamý, Çýldýr ve Ardahan(Merkez)'in bir bölümü , Türkmenler ise Damal ve Hanak'ta yoðunlukla bulunmaktadýr. Yerli Türkler ilin nerdeyse bütün ilçelerinde bulunmaktadýr. Ýlin genel olarak meshep yapýsý Sünni(Hanifi)'dir. Ama ilin %13'ü de Alevilerdir. Alevi'ler Damal'ýn bir köyü Ýkizdere(Nunus) köyü hariç tamamý, Hanak ilçesinin 12 köyü, Göle'ninde 4 köyü Alevidir. Ýldeki Kürt'lerin büyük çoðunluk olduðu tek ilçe Göle'dir. Kürt ve Zaza oraný %60, %40'ý ise çeþitli Türk boylarýndan oluþmaktadýr.

เร๓คเl:

Paylaþým için teþekkürler gerçekten çok detaylý bilgiler.

Sayfa: (1/1)